BİZİ BU HAVALAR MAHVETTİ! Mevsimsel depresyon nedir?
Yazıma başlamak isterken aklıma bir an da Orhan Veli’nin meşhur dizeleri geldi;
“Beni bu güzel havalar mahvetti,
Böyle havada istifa ettim
Evkaftaki memuriyetimden.
Tütüne böyle havada alıştım,
Böyle havada aşık oldum;
Eve ekmekle tuz götürmeyi
Böyle havalarda unuttum;
Şiir yazma hastalığım
Hep böyle havalarda nüksetti;
Beni bu güzel havalar mahvetti.”
Geçtiğimiz günlerde ekinoksu yaşadık ve sonbaharı kucakladık. Yavaş yavaş kışı hissetmeye başladık. Yapraklar sararmaya, doğa sessizleşmeye başladı. Bir yandan da içimizi değişik duygular sardı ; mutsuzluk, iç sıkıntısı, isteksizlik, yorgun, uyku-iştah problemleri, yataktan kalkmak istememe… Bu belirtileri okurken “Evet evet bende hepsi var!” diyebilirsiniz. Bu belirtileri zaman zaman yaşamanız çok normal. Burada mevsimsel geçişle ilgili bir depresyondan bahsetmek için bazı faktörleri incelemeliyiz.
Nedir bu mevsimsel depresyon?
Mevsimsel depresyon ilkbahara geçiş döneminde veya sonbahara geçiş döneminde görülmekle birlikte daha çok Eylül, Ekim aylarında görülen çökkünlük, mutsuzluk hali olarak özetlenebilir. Mevsimsel depresyonun majör depresyondan farkı 2 yıl boyunca sadece aynı dönemde kısa süreli olarak -başka herhangi bir nedene bağlı olmaksızın- görülmesidir. Kadınların erkeklere oranla 4 kat daha fazla ve daha önce majör depresyon geçiren kişilerin risk gruplarında olduğunu söyleyebiliriz.
Mevsimsel depresyon neden görülür?
Sonbaharda yaşanan mevsimsel depresyonun ne olduğunu anlamak için öncelikle melatonin ve serotonin hormonunun ne olduğunun ve işlevlerinin ne olduğunun üzerinde durmamız gerekir. Melatonin hormonu hava karardıktan sonra salgılanmaya başlar ve gün ışığıyla birlikte yavaşlar. Melatonin hormonu salgılanmaya başladıkça uykumuz geldiğini hissederiz ve uyuma isteğimiz oluşur. Hareketlerimiz yavaşlar, sakinleşiriz ve uyuruz. 02.00- 04.00 saatleri en yoğun olarak salgılandığı zaman aralığıdır. Bu saatlerde uykumuzun en derin anını yaşarız. Ayrıca melatonin hormonu vücudumuzun biyolojik ritmi, bağışıklık sistemi, ruh hali, uyku- iştah gibi mekanizmalarda rol oynar.
Halk arasında mutluluk hormonu olarak da bilinen serotonin ise ruh halimizi etkileyen bir nörotransmiterdir. Vücudumuz serotonin salgıladığında kendimizi daha mutlu, enerjik, pozitif hissederiz. Serotonin az salgılandığında ise isteksizlik, yorgunluk, keyifsizlik, enerjik hissedememe gibi duygular yaşarız.
Gelelim melatonin ve serotoninin mevsimsel depresyona etkisine: Gün ışığına daha fazla maruz kaldığımızda serotonin üretimi artarken, günler kısalıp geceler uzadıkça serotonin üretimi azalır. Dolayısıyla sonbahar ve kışın kendimizi ‘daha az’ mutlu ve enerjik hissederiz. Bir yandan da güneş ışınlarının daha az geldiğini havanın daha karanlık olduğunu algılayan vücudumuz bize “Hava karardı artık uyumalısın” sinyallerini yollar. Melatoninin de salgılanmasıyla üzerimizde daha fazla yorgunluk, halsizlik, isteksizlik hissederiz.
Peki nasıl olacak bu iş her yıl bunları mı yaşayacağız?
Eğer bu belirtileri birkaç gün yaşıyorsanız bu normal bir durumdur ancak belirtiler 2-3 haftayı aşan bir süredir devam ediyorsa ve günlük işlerinizi yapmanızı engelleyecek duruma geldiyse mutlaka profesyonel bir yardım almalısınız. Tedavi olarak sunulan birkaç yöntem var; terapi, ilaçlar, ışın tedavileri. Terapi ve ilaçlar hakkında bilgiler daha yaygın olduğu için ışın tedavisinden bahsetmek istiyorum. Işın tedavisinde günışığını taklit eden özel ışık kaynakları kullanılılır ve günde yaklaşık 30-40 dakika periyotlarla kişi bu yapay ışığa maruz bırakılır. Gün ışığına benzeyen bu ışığın bazı kişilerde birkaç günde bazı kişilerde birkaç hafta içinde iyileştirici etkisi olduğu görülür. Bu tedavi yöntemindeki temel varsayım yapay gün ışığıyla hormon ve kimyasal seviyeleri üzerinde değişiklik yaratıp yaşanılan çökkünlüğü düzeltmektir.
Kendi kendimize neler yapabiliriz?
Hava da güneş olsun veya olmasın açık havada yürüyüş yapmak, egzersiz yapmak, düzenli beslenmek, keyif aldığın şeyleri yapmak, sevdiklerinle konuşmak, çökkünlüğü hissetmeye başladığında hemen harekete geçip oluşan olumsuz ruh halini dağıtmak…
Yazardan birkaç not: Bazen kötü hissediyorsan kötü hisset. Melankolik hissediyorsan melankolik ol. Küçük mutsuzluklar her zaman olur. Her zaman mutlu olmalısın, asla mutsuz olduğun bir zaman olmamalı gibi düşüncelerin hiç olmasın. Eğer şimdi hüzünlüysen bir şarkı aç hüzünlen, bir film izle ağlamak gelirse içinden ağla. Birazcık hüzünden kimseye zarar gelmez. Buradaki önemli olan nokta hüznün anlamsız olması, çok uzun sürmesi, işlerini yapamayacak kadar seni etkilemesi. Eğer durumun bir anlık birkaç günlükse korkmana gerek yok.
Yazardan sonbahar klişeleri önerileri :
- Güzel bir kahve eşliğinde Hypnogaja- here comes the rain again, Bülent Ortaçgil- Eylül akşamı dinle,
- Sweet nowember- Kasımda aşk başkadır izle 😊
